İspanya ve Portekiz’de elektrik kesintileri

İspanya, Portekiz ve güneybatı Fransa’da pazartesi günü milyonlarca insanı etkileyen büyük çaplı elektrik kesintisi yaşandı. Portekizli yetkililer, kesintinin İspanya’da başlayan ve “indüklenmiş atmosferik titreşim” olarak adlandırılan nadir bir atmosferik olaydan kaynaklandığını belirtti; bu durum şebekede frekans dengesizliğine yol açtı. Yetkililer, siber saldırı olduğuna dair kanıt bulunmadığını ancak soruşturmaların sürdüğünü ifade etti. Olay, yenilenebilir enerjiye geçiş sürecinde şebeke dengelemesinin ve uluslararası bağlantıların önemini ve zorluklarını tekrar gündeme getirdi. Elektrik kademeli olarak geri verilmeye başlandı.

İspanya ve Portekiz’de elektrik kesintisi: Sebebi ne? Siber saldırı mı?

Jasper Jolly
The Guardian

Avrupa’daki pek çok ülke, büyük bir elektrik kesintisinin neden olduğu karartmaların ardından elektriği geri getirmek için çabalıyor.

İspanya, Portekiz ve güneybatı Fransa’nın bir kısmı, pazartesi günü büyük bir elektrik kesintisi yaşadı; Madrid, Barselona ve Lizbon gibi büyük şehirler de etkilenenler arasındaydı.

Evler, ofisler, trenler, trafik ışıkları ve hatta Madrid Açık tenis turnuvası bile kesintiden etkilendi. Bu durum milyonlarca insan için kaosa neden olurken, İspanyol ve Portekiz hükümetleri ile şebeke operatörlerini sorunu anlamak ve çözmek için hızla harekete geçmeye sevk etti.

Ne oldu?

İspanya’nın elektrik şebekesi Red Eléctrica de España (REE), İspanya ve Portekiz’in “el cero” yani “sıfır” ile vurulduğunu belirtti. Portekizli muadili Redes Energéticas Nacionais (REN) ise kesintinin Batı Avrupa Yaz Saati ile 11.33’te başladığını söyledi.

Öğleden sonra, kısmen devlete ait olan İspanyol operatör, İber Yarımadası’nın kuzey, güney ve batısında voltajı geri kazanmaya başladığını duyurdu. Kurtarma süreci, her jeneratör bağlandıkça şebekenin bazı bölümlerinin aşırı yüklenmesini önlemek için yalnızca kademeli olarak gerçekleştirilebildi.

İspanya’nın 10 milyon müşterisiyle en büyük enerji şirketi olan Endesa ve ikinci en büyük sağlayıcı Iberdrola, belirlenmiş protokollere uygun olarak REE ile çalıştıklarını bildirdi.

Sebebi neydi?

Portekiz Başbakanı Luís Montenegro, sorunun İspanya kaynaklı olduğunu söyledi. Portekizli REN, “nadir bir atmosferik olayın” sıcaklıklarda ciddi bir dengesizliğe yol açarak yaygın kesilmelere neden olduğunu belirtti.

REN şu açıklamayı yaptı: “İspanya’nın iç kesimlerindeki aşırı sıcaklık değişimleri nedeniyle, çok yüksek gerilim hatlarında (400 kV) ‘indüklenmiş atmosferik titreşim’ olarak bilinen anormal salınımlar meydana geldi. Bu salınımlar, elektrik sistemleri arasında senkronizasyon arızalarına yol açarak birbirine bağlı Avrupa şebekesi genelinde ardışık bozulmalara neden oldu.”

Atmosferdeki sıcaklıklardaki büyük değişimlerin elektrik sistemleri için oluşturduğu riskler, sorunların bu ölçekte ortaya çıkması nadir olsa da sektörde iyi biliniyor.

Enerji şirketlerine yazılım sağlayan Neara’nın genel müdürü Taco Engelaar, “Sıcaklık değişimi nedeniyle iletkenin parametreleri biraz değişir,” dedi ve ekledi: “Bu, frekansta bir dengesizlik yaratır.”

Brüksel merkezli düşünce kuruluşu Bruegel’den kıdemli uzman Georg Zachmann, şebeke frekansı Avrupa standardı olan 50Hz’in altına düştüğünde, sistemin Fransa’daki bir santral de dahil olmak üzere “enerji santrallerinin zincirleme bağlantı kesintilerine” maruz kaldığını söyledi.

Hasmane bir eylem olabilir mi?

2015-2024 yılları arasında Portekiz Başbakanı olan Avrupa Konseyi Başkanı António Costa, “bunun bir siber saldırı olduğuna dair kanıt bulunmadığını” söyledi ancak nihai nedenin hâlâ belirsiz olduğu konusunda uyardı. Avrupa Komisyonu’nun kıdemli başkan yardımcısı Teresa Ribera da İspanya’nın Radio 5 kanalına yaptığı açıklamada, kesintiye kasıtlı bir eylemin neden olduğuna dair kanıt olmadığını belirtti.

Ancak, İspanya ulusal güvenlik konseyi Pazartesi günü kesintiyi değerlendirmek üzere toplandı. Portekiz Başbakanı, kesintiye neyin sebep olduğunu kesin olarak söylemek için henüz erken olduğunu ifade etti.

Yenilenebilir enerjinin rolü nedir?

İspanya, bol güneşi ve rüzgarıyla yeşil enerji lideri olma yolunda ilerliyor. Geçen yıl, kullanılan tüm elektriğin yüzde 56’sını oluşturan yenilenebilir enerji üretimi için rekor bir dönemdi. 2030 yılına kadar bu oranın yüzde 81’e yükselmesi hedefleniyor.

Bu değişim, İspanya’nın enerji ithalatına olan bağımlılığını sona erdirmesine yardımcı olacak ancak kendi zorluklarını da beraberinde getiriyor. Dünyadaki her ulusal şebekenin, dağınık yenilenebilir enerji üretimini bağlamak ve dengelenmesini sağlamak için dağıtım sistemlerini yükseltmek üzere büyük harcamalar yapması gerekecek.

Şebeke dengelemesi nedir?

Şebekenin, çok fazla üretimle aşırı yüklenmemesi veya çok az üretimle yetersiz kalmaması için sürekli yönetime ihtiyacı olur. Frekans normal aralığın dışına çıkarsa enerji santralleri otomatik olarak kapanır. Yeniden başlatmak için kullanıcılarla tekrar bağlantı kurulması gerekir.

Dengeleme, şebeke var olduğu sürece önemli olmuştur, ancak kesintili olan güneş ve rüzgar gibi yenilenebilir enerji kaynaklarına hızlı geçiş nedeniyle konuya daha fazla odaklanılır.

Dönen doğalgaz türbinleri, frekansı yönetmek için on yıllardır standart teknoloji olmuştur, fakat yenilenebilir enerji, volanlar veya gelişmiş güç elektroniği gibi diğer seçeneklere yatırım yapılmasını gerektirecektir.

Zachmann, “Bunu görmezden gelemezsiniz,” dedi ve ekledi: “Sistemin çalışmasını sağlamak için araçlara ihtiyacınız var.”

Uluslararası bağlantılar mı sorun yarattı?

Engelaar, böylesine yaygın bir arızanın “son derece sıra dışı” olduğunu söyledi. Ancak, daha önceki örnekler de mevcut. 2003 yılında İtalya ile İsviçre arasındaki hidroelektrik enerji hattındaki sorun, İtalya genelinde yaklaşık 12 saat süren büyük bir kesintiye neden olmuştu. 2006’daki Almanya kaynaklı aşırı yüklenme ise Portekiz ve Fas kadar uzak yerlerde kesintilere yol açmıştı.

Engelaar, “Ülkeler arasındaki ara bağlantı, temiz enerjinin paylaşımı için hayati önem taşıyor, ancak aynı zamanda arızanın hızla yayılması için yeni yollar da yaratıyor,” ifadesini kullandı.

Ancak Bruegel’den Zachmann, ara bağlantıların sorunların daha da kötüleşmesini önlemeye de yardımcı olduğunu belirtti. Fransa ile olan ara bağlantının “elektrik sistemini geri getirmeyi çok daha kolaylaştıracağını” söyledi. Zachmann, “Evet, sorunlar yayılıyor ama aynı zamanda daha büyük sistem bir tampon görevi görüyor ve krizin tırmanmasını engelliyor,” diye ekledi.